Beskid Sądecki – dolina Kamienicy

Grybów,  Polany [1] Berest [2] Krynica-Zdrój [3] Łabowa [4] Nawojowa [5]
wycieczka samochodowa, długość trasy – 76 km, czas przejazdu: 1,5 godziny,
drogi krajowe, wojewódzkie i drogi lokalne o dobrej nawierzchni

Przez Grybów prowadzi z północy popularna trasa turystyczna do Krynicy-Zdroju – najpierw doliną Białej przez Kąclową i Florynkę a dalej drogą nr 971 przez kolejne dawne wsie łemkowskie nad Mostyszą: Polany i Berest. Najciekawsza część tej wycieczki to oczywiście spacer po krynickim deptaku, pomiędzy domami zdrojowymi i parkami (opis na stronie 92). Trasa powrotna doliną Kamienicy biegnie granicą pomiędzy Beskidem Niskim a Beskidem Sądeckim, którego lesiste zbocza rozcinają długie doliny z dawnymi wsiami łemkowskimi, przez Łabową i Nawojową.

Drewniany kościół w Kąclowej i murowana cerkiew we Florynce opisane zostały już na stronach 33 i 67.

2. Za Florynką wjeżdża się w ciasną dolinę Mostyszy, w Polanach mija skrzyżowanie z drogą prowadzącą w prawo do słynnej z miodów Kamiannej. Za skrzyżowaniem widać drewnianą cerkiewkę z XIX wieku.

4. Kolejna taka świątynia znajduje się w Bereście, gdzie zaczyna się stromy podjazd przez las na przełęcz Huta.

Tu, przed skrzyżowaniem z drogą Nowy Sącz – Krynica-Zdrój, otwiera się po prawej piękna perspektywa pasma Jaworzyny w Beskidzie Sądeckim ze szczytem Runek (1082 m n.p.m.) i dolinę Kamienicy Sądeckiej.

4. Krynica-Zdrój, największe uzdrowisko polskich Karpat swoją sławę zawdzięcza wielu doskonałym wodom leczniczym – między innymi wodzie Zubera, a także stylowej architekturze uzdrowiskowej i pięknemu położeniu w zakątku górskim u stóp wysokiej Jaworzyny.

Lecznicze właściwości tutejszych źródeł udokumentowane zostały już w końcu XVIII wieku i od początku XIX wieku z wolna zaczęła się działalność uzdrowiskowa. Przełom nastąpił w połowie wieku dzięki energii profesora Józefa Dietla. Kolejnego przyspieszenia rozwój Krynicy doznał w roku 1911, gdy dotarła tu linia kolejowa.

Po kilku niezbyt dobrych dziesięcioleciach Krynica rozkwita obecnie podobnie jak za czasów, kiedy przyjeżdżał tu do swojej willi Patria największy polski tenor, Jan Kiepura i kiedy organizowano mistrzostwa świata w hokeju i mistrzostwa Europy w saneczkarstwie. Mało które miejsce w Polsce zasługuje na miano kurortu tak jak Krynica-Zdrój. Nie przypadkowo tu, od wielu lat, w jesiennej barwnej aurze bukowych lasów, odbywają się spotkania prestiżowego Międzynarodowego Forum Ekonomicznego, dzięki którym miejscowość porównywana jest do szwajcarskiego Davos.

Po odwiedzeniu Krynicy należy wrócić na przełęcz Huta drogą nr 75 i jechać w nią w kierunku Nowego Sącza. Warto skręcić z niej w lewo do Roztoki Wielkiej i Łosia, gdzie zobaczyć można dwie cenne i pięknie położone cerkiewki łemkowskie.

5. W Łabowej, w której przez wieki mieszkała w większości ludność łemkowska, znajduje się najstarsza cerkiew murowana na obszarze historycznej Łemkowszczyzny. Zbudowana została w końcu XVIII wieku i jej styl architektoniczny odzwierciedla ówczesne wymagania władz austriackich – podobnie jak murowane cerkwie we Florynce i w Jaworkach koło Szczawnicy. Styl ten nazwano „józefińskim”, ponieważ odpowiednie przepisy budowlane powstały na polecenie cesarza Józefa II.

6. Ostatnim miejscem na trasie tej wycieczki jest Nawojowa. W końcu wieku XVIII właścicielami klucza nawojowskiego, do którego należało już 25 wsi, zostali Stadniccy. Dobrami, na które składały się również wsie na Rusi Szlachtowskiej w sąsiedztwie Szczawnicy, gospodarowali Stadniccy wzorowo aż do połowy XX wieku.

W końcu XIX wieku w Nawojowej powstała niewielka huta żelaza – hamernia, wytwarzająca głównie narzędzia rolnicze, na początku XX wieku rozpoczęły zaś pracę tartak parowy i stolarnia. Gospodarkę leśną na wysokim poziomie prowadził Adam hr. Stadnicki – wykształcony w Monachium inżynier leśnik. W swoich lasach wprowadził nowe gatunki drzew, założył 4 rezerwaty leśne, stworzył system odpowiedzialnego zatrudnienia personelu leśnego, wprowadzając zabezpieczenia socjalne dla gajowych.

Pamiątką po Stadnickich w Nawojowej są dzisiaj dwie zabytkowe budowle – kościół oraz pałac. Położone są w sąsiedztwie.

Pałac Stadnickich swoją ostateczną formę architektoniczną uzyskał w latach trzydziestych XX wieku, ale można w nim odnaleźć wiele śladów starszych budowli. Prawe, północne skrzydło zawiera w sobie renesansowy dwór Piotra Nawojowskiego, o układzie symetrycznym z przyporami i wieżyczkami na narożach. W piwnicach zachowały się tu kamienne sklepienia, mieścił się w nich skład win węgierskich i francuskich, a także miodów krasiczyńskich, wyżej znajdowały się pomieszczenia kuchni, kredensu i spiżarni.

Park otaczający pałac powstał w połowie XIX wieku z inicjatywy Edwarda Stadnickiego. Zasadzone zostały wówczas między innymi dęby czerwone, platan i tulipanowiec. Na początku wieku XX w parku znalazły się dodatkowo tuje, cypryśniki, choiny i jedlice.

Z Nawojowej do Grybowa można wracać, omijając centrum Nowego Sącza, lokalną drogą dolinami przez Kamionkę Wielką, Królową Polską i Ptaszkową.